อย่างเท่ห์ไทยมีหอนาฬิกาก่อนอังกฤษ

เท่ไหมเมื่อประเทศไทยเรามีหอนาฬิกาก่อนที่ big ben จะก่อกำเนิดถึง 2 ปี

หอนาฬิกาแห่งแรกในสยาม หอนาฬิกา( ประเทศไทย) หอนาฬิกาพระที่นั่งภูวดลทัศไนย
-ซึ่งศูนย์กลางเวลาของสยามในตอนนั้น สร้างเสร็จล้ำก่อนหอนาฬิกา Big Ben ในลอนดอนเกือบ 2 ปี,

-ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระอภิเนาว์นิเวศน์ชำรุดทรุดโทรมมากยากที่จะซ่อมแซมได้ จึงจำเป็นต้องรื้อหมู่พระที่นั่งลงทั้งหมด รวมถึงหอนาฬิกาแห่งนี้ และไม่ได้มีการสร้างพระอภิเนาว์นิเวศน์ขึ้นอีก เนื่องจากสถานที่ไม่เอื้ออำนวย,

-หอนาฬิกานี้ มีปรากฏใน”ทวิภพ”ภาพยนตร์ที่สร้าง ขึ้นจากนิยาย กล่าวถึงการเจาะเวลาหาอดีตโดยหญิงไทยที่มีนามว่า มณีจันทร์ ผู้เชี่ยวชาญพิเศษระดับ 6 สาขาประวัติศาสตร์ ประจำกงสุลไทยนครปารีส ได้กลับไปสู่สยามประเทศสมัยรัชกาลที่ 4 และ ในภาพยนตร์ ทวิภพ ในปี พ.ศ. 2547 อธิบาย เรื่อง Bangkok Meantime ไว้อย่างน่าสนใจดังนี้ครับ,

“มันก็แค่เรื่องของเวลา หนูมณี ชาวสยามเนี่ย เรากำหนดเวลามาตรฐานของเราเองมาตั้งแต่กลางศตวรรษที่ 19 แล้ว มันเป็นเวลาส่วนตัวของเราจริง ๆ ก่อนเวลามาตรฐานของกรีนิชในลอนดอน ตั้ง 10 กว่าปี แล้วนี่หมู่พระที่นั่งอภิเนานิเวศน์ ตรงนี้เค้าเรียกพระที่นั่งภูวดลทัศไนยมันก็หอนาฬิกานั่นแหละ ตรงนี้เป็นเหมือนศูนย์กลางเวลาของสยามในตอนนั้น สร้างเสร็จก่อนหอนาฬิกา Big Ben ในลอนดอนเกือบ 2 ปี Bangkok Mean Time เท่มั้ยหละ คนเดียวที่ทำอย่างนี้ได้ เอ๊ ไม่ใช่คนเดียวสิ พระองค์เดียวที่ทำอย่างนี้ได้”
#หอกลองและหอนาฬิกาหลวง

,-หอนาฬิกาหลวงเกิดขึ้นครั้งแรกในสมัยรัชกาลที่4, โดยก่อนหน้านี้ สยามใช้หอกลองทำหน้าที่ในการบอกเวลา และสัญญาณต่างๆ ตามแบบจารีต เป็นงานสถาปัตยกรรมที่รับใช้การนับเวลาในแบบเดิม, หลักฐานเกี่ยวกับหอกลองที่เก่าที่สุดย้อนไปถึงสมัยกรุงศรีอยุธยา (แม้ว่าจะไม่ใช่หอสูงที่ถูกสร้างขึ้นเป็นแห่งแรกในสยามก็ตาม) ดังหลักฐานในภูมิสถานกรุงศรีอยุธยา กล่าวถึงหอกลองสูง 10 วา ขนาด 4 ชั้น กลองใบใหญ่อยู่ชั้นล่างชื่อ “ย่ำพระสุรศรี” สำหรับตีเวลาพระอาทิตย์ตก เพื่อเป็นสัญญาณให้ปิดประตูพระนคร, กลองใบชั้นกลางชื่อ “อัคคีพินาศ” ใช้สำหรับตีเมื่อเกิดเพลิงไหม้ เพื่อเป็นสัญญาณเรียกราษฎรให้มาช่วยดับไฟ ซึ่งมีกำหนดว่าถ้าไฟไหม้นอกพระนครจะตี 3 ครั้ง แต่ถ้าไฟไหม้ในพระนครจะตีมากกว่านั้น, และกลองใบยอดสุดชื่อ “พิฆาตไพรินทร์” ตีเมื่อมีข้าศึกมาประชิดพระนครเพื่อให้ทุกคนมาประจำตามหน้าที่ของตน,

-และแม้ว่าจะมีการบันทึกถึง การเข้ามาของ “นาฬิกากล” ในสยามมาตั้งแต่สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ,แต่ไม่ได้ทำให้การนับเวลาแบบจารีตหมดความหมายลงแต่อย่างใด เพราะ “นาฬิกากล” ในสมัยนั้น ไม่ได้ถูกนำมาใช้จริง แต่กลับมีไว้เพื่อเป็นสิ่งแสดงสถานะ เพราะถือเป็นของสำคัญและมีราคาสูงสามารถแสดงสถานะของผู้ครอบครองได้,

-นอกจากนี้ ในสมัยรัชกาลที่ 4 ได้มีการออกประกาศเตือนสติเรื่องว่าด้วยทุ่มโมง และออกประกาศลงราชกิจจานุเบกษาเรื่องทุ่มยาม รวมทั้งการจัดตั้งกรมนาฬิกา ส่งช่างไปเรียนซ่อมนาฬิกาที่ต่างประเทศ สั่งซื้อนาฬิกาจากต่างประเทศและมีการสร้างงานสถาปัตยกรรมประเภทหอนาฬิกาขึ้นเป็นครั้งแรกในสยาม เพื่อรองรับการใช้งานตามระบบการนับเวลาแบบใหม่,

-ซึ่งนับได้ว่าเป็นครั้งแรกของสยามที่มีการจัดตั้งกรมนี้ขึ้น โดยมีผู้บังคับบัญชาคือ “พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา” ผู้ทำหน้าที่ในกรมนาฬิกาจะมีชื่อตำแหน่งว่า “พันทิวาทิตย์ และพันพินิตจันทรา” หรือเรียกว่า “ชาวพนักงานรักษานาฬิกา”, โดยหอนาฬิกามีลักษณะเป็นหอสูง ซึ่งอาจได้รับอิทธิพลการสร้างหอนาฬิกามาจากอินเดีย วิธีการตั้งเวลาของกรมนาฬิกาเริ่มจากเมื่อพระอาทิตย์ขึ้น กรมนาฬิกาต้องลอยกะลาจนจมลงจึงไปตีฆ้องที่แขวนไว้บนชั้นของหอนาฬิกา 1 ครั้ง และปักไม้ติ้วบนราว ทำเช่นนี้ไปจนครบ 12 อัน,

-แม้จะมีการใช้นาฬิกากลแล้ว การลอยกะลาแบบเดิมยังคงอยู่ จึงเป็นที่มาของคำถามว่า เพราะเหตุใดจึงยังใช้วิธีลอยกะลาอยู่ การจะเข้าใจการดำรงอยู่ของวิธีการนับเวลาแบบเดิม จำเป็นต้องพิจารณาหลักฐานเพิ่มเติม ดังปรากฏหลักฐาน “การคำนวณนาฬิกากลเทียบกับการนับเวลาแบบจารีต” หากเทียบเวลาแล้วไม่เท่ากัน ก็จงอย่าตำหนิว่านาฬิกากลนั้นไม่เที่ยงตรงเท่ากับการนับเวลาแบบเดิม และอย่าไกวหรือหยุดลูกตุ้มเพื่อให้เวลาตรงกัน แต่ถ้านาฬิกาแดดถึงเที่ยงวันแล้วแต่นาฬิกากลเดินช้ากว่า ให้ผ่อนผันไกวลูกตุ้มให้เท่ากันแล้วเทียบเวลากันไปทุกวัน” และการทำนายเหตุการณ์สุริยุปราคา ซึ่งทรงทำนายทั้งในรูปแบบการนับเวลาแบบจารีต และยึดตามเวลานาฬิกากลของชาวนาฬิกา,
#หอนาฬิกาพระที่นั่งภูวดลทัศไนย,

-พระที่นั่งภูวดลทัศไนย เป็นหนึ่งในพระที่นั่งของหมู่พระอภิเนาว์นิเวศน์ ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของพระบรมมหาราชวัง,โดยหอนาฬิกาพระที่นั่งภูวดลทัศไนย เป็นหอสูง 5 ชั้น,ในรูปผังสี่เหลี่ยมซ้อนลดหลั่นกันขึ้นไปคล้ายหอกลอง ยอดบนสุดของหอติดตั้งนาฬิกาทั้ง 4 ด้าน เป็นงานก่ออิฐถือปูน สามารถเดินเข้าไปภายในของหอได้ ส่วนวิธีการก่อสร้างหอแห่งนี้มีลักษณะคล้ายกับการสร้างหอกลองในอดีต ต่างกันเพียงแค่อุปกรณ์ที่ใช้บอกเวลาเท่านั้น,

-อีกทั้งยังมีการกล่าวว่าการที่รัชกาลที่ 4 ทรงสร้างหอนาฬิกาพระที่นั่งภูวดลทัศไนยนั้น เพื่อจะให้เป็นหอนาฬิกาหลวงบอกเวลามาตรฐาน ณ จุดที่เส้นแวง 100 องศาตะวันออก โดยพระองค์ทรงเป็นผู้ริเริ่มการสถาปนาเวลามาตรฐาน โดยเริ่มจากทรงตรวจวัดความสูงของดวงอาทิตย์และทรงคำนวณทางดาราศาสตร์ทุกวัน และกำหนดเส้นแวงให้ผ่านจุดของหอนาฬิกานี้