สืบ นาคะเสถียร ผู้เสียสละตัวเองแห่งสัตว์ป่า ที่เสียงปืนยังดังก้องในใจคนไทย

สืบ นาคะเสถียร ชื่อนี้ที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติไปตลอดกาล จำได้มั้ยการคัดค้านการสร้างเขื่อนน้ำโจน การคัดค้านบริษัทไม้อัดไทยที่จะขอทำสัมปทานป่าไม้ ผลงานการวิจัยในเรื่องต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการทำรังวางไข่ของนกบางชนิด และเรื่องกวางผา ทั้งหมดทั้งมวลที่กล่าวมานั้นเป็นการเรียกร้องและความตั้งใจทำเพื่อรักษาผืนป่า สัตว์ป่า และทรัพยากรธรรมชาติของไทยให้คงอยู่และสมบูรณ์มากที่สุด

ขอย้อนความไปในขณะที่คุณสืบฯ ดำรงตำแหน่งหัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง ได้พบเจอกับปัญหาต่างๆ มาอย่างมากมายทั้งเรื่องของการแสวงหาผลประโยชน์ในทางไม่ชอบของบุคคลผู้มีอิทธิพล การตัดไม้ทำลายป่า การล่าสัตว์ ปัญหาด้านความยากจนของพี่น้องรอบป่า ซึ่งปัญหาเหล่านี้กลับไม่ได้รับความสนใจจากผู้ที่เกี่ยวข้องเลย จึงเป็นเหตุผลที่ทำให้คุณสืบฯ เร่งทำรายงานเพื่อเสนอต่อยูเนสโก ให้พิจารณาป่าทุ่งใหญ่นเรศวรและห้วยขาแข้งเป็นมรดกโลก เพื่อจะเป็นสิ่งที่รับรองว่าที่แห่งนี้จะได้รับการดูแลและคุ้มครองเป็นอย่างดี และเหตุการณ์ในวันนั้น 1 กันยายน พ.ศ.2533 เป็นเหตุการณ์ที่ไม่มีใครคาดคิด เมื่อหัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง จบชีวิตด้วยการทำอัตวิบาตรกรรมด้วยปืน 1 นัด โดยมีการสะสางงานและเขียนพินัยกรรมไว้เป็นที่เรียบร้อย เสียงปืนนั้นดังกึกก้องทั่วผืนป่าห้วยขาแข้ง และสะเทือนจนถึงทุกวันนี้ นั่นคือเสียงแห่งการเรียกร้องให้สังคมและหน่วยงานราชการหันมาสนใจกับปัญหาด้านการทำลายทรัพยากรธรรมชาติอย่างจริงจังเสียที

ต่อมาในปี พ.ศ.2534 เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้ง ได้รับการรับรองจากองค์การยูเนสโกให้เป็นมรดกโลก ที่นี่เป็นแหล่งอาศัยของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม (ช้างและเสือมากกว่า 77%) สายพันธุ์นกขนาดใหญ่ถึง 50% และสัตว์บกที่มีกระดูกสันหลังที่พบในภูมิภาคนี้อีก 33% ซึ่งเข้าเกณฑ์การพิจารณา 3 ข้อ ประกอบด้วย

1.แหล่งที่เกิดจากปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่มีเอกลักษณ์หายากหรือสวยงามเป็นพิเศษ เช่น  ภูเขาแม่น้ำ น้ำตก เป็นต้น

2.ตัวอย่างที่เด่นชัดในการเป็นตัวแทนของกระบวนการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญทางธรณีวิทยาหรือวิวัฒนาการทางชีววิทยา และปฏิสัมพันธ์ของมนุษย์ต่อสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติที่กำลังเกิดอยู่ เช่น เกษตรกรรมขั้นบันได ภูเขาไฟ เป็นต้น

3.ถิ่นที่อยู่อาศัยของชนิดสัตว์ป่าหายาก ใกล้สูญพันธุ์ และพันธุ์พืชที่หายากหรือที่ตกอยู่ในสภาวะอันตราย แต่ยังคงสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ รวมถึงระบบนิเวศของพืชและสัตว์ที่ทั่วโลกให้ความสนใจ

“มรดกโลกทางธรรมชาติ” หรือ World Natural Heritage ตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2515 ตามอนุสัญญาคุ้มครองมรดกโลก (Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage) มีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างความร่วมมือในหมู่ประเทศภาคี ในการกำหนดแนวทางและมาตรการที่เหมาะสม ในด้านนโยบายการบริหารเทคนิคและการเงิน เพื่อสงวนรักษา คุ้มครองและส่งเสริม มรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติ ที่มีความสำคัญต่อมวลมนุษยชาติให้คงอยู่ต่อไป ซึ่งในปัจจุบันประเทศไทยได้รับการขึ้นเป็นมรดกโลกทางธรรมชาติแล้วจำนวน 3 แห่ง ดังนี้

ลำดับที่หนึ่ง คือ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้ง ที่ได้กล่าวไปข้างต้นซึ่งเป็นมรดกโลกทางธรรมชาติแห่งแรกของประเทศไทย

ลำดับที่สอง คือ กลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ ได้ขึ้นทะเบียนในปี พ.ศ.2548 ซึ่งประกอบด้วย อุทยานแห่งชาติทับลาน อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ อุทยานแห่งชาติตาพระยาอุทยานแห่งชาติปางสีดา และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดงใหญ่ กลุ่มนี้เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์กว่า 800 ชนิด (สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมจำนวน 112 สายพันธุ์ รวมทั้งสัตว์น้ำสองสายพันธุ์) สัตว์ชนิดนก 392 สายพันธุ์ และสัตว์เลื้อยคลานกว่า 200 สายพันธุ์ โดยเข้าเกณฑ์การพิจารณาคือ มีถิ่นที่อยู่อาศัยของชนิดสัตว์ป่าหายาก ใกล้สูญพันธุ์ และพันธุ์พืชที่หายากหรือที่ตกอยู่ในสภาวะอันตราย แต่ยังคงสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ รวมถึงระบบนิเวศของพืชและสัตว์ที่ทั่วโลกให้ความสนใจ

ลำดับที่สาม คือ กลุ่มป่าแก่งกระจาน ที่เพิ่งขึ้นทะเบียนไปเมื่อ พ.ศ.2564 ประกอบด้วย อุทยานแห่งชาติกุยบุรี อุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน  อุทยานแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติไทยประจัน และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าแม่น้ำภาชี โดยเข้าหลักเกณฑ์การพิจารณาเหมือนกับเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้งทั้ง 3 ข้อ

การขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกทางธรรมชาตินั้น มีวิธีการ ขั้นตอน และหลักเกณฑ์การพิจารณาที่ละเอียด ไม่เพียงแต่เรื่องความสำคัญในทางนิเวศวิทยา แต่รวมไปถึงสิทธิมนุษยชนของชาวบ้านในพื้นที่ ซึ่งทางคณะกรรมการของยูเนสโกได้มีข้อเสนอให้รัฐบาลไทยปรับปรุงข้อกังวลเหล่านี้ อย่างกลุ่มป่าแก่งกระจานใช้เวลามากถึง 16 ปีกว่าจะได้รับการขึ้นทะเบียน เราจะเห็นได้ว่ากระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ซึ่งมีหน้าที่ตามกฎหมายในการอนุรักษ์ผืนป่าและระบบนิเวศของประเทศไทยไว้ รวมถึงการเข้าทำความเข้าใจและหาทางออกเรื่องสิทธิมนุษยชนโดยให้คนและป่าสามารถอยู่ร่วมกันได้ ซึ่งทำได้ดีมาโดยตลอด การขึ้นทะเบียนมรดกฯ นั้น เป็นสิ่งที่ชี้ให้เห็นว่าทุกคนมีความมุ่งมั่นในการที่จะรักษาผืนป่า ป่าไม้ ระบบนิเวศ และทรัพยากรธรรมชาติไว้อย่างดีที่สุดตามเจตนารมณ์ของคุณสืบ นาคะเสถียรนั่นเอง ทั้งนี้นายวราวุธ ศิลปอาชา พร้อมที่สืบสานเจตนารมณ์ของ สืบ นาคะเสถียร อย่างเต็มที่