รู้ทันภัย "ไซยาไนด์" มัจจุราชเงียบใกล้ตัวกว่าที่คิด

     โศกนาฏกรรมการเสียชีวิตของนักข่าวช่อง 8 จากพิษสารไซยาไนด์ ได้สร้างความสะเทือนใจและความตระหนกไปทั่วประเทศ เพราะความน่ากลัวของ "ไซยาไนด์" ไม่ใช่แค่ยาพิษธรรมดา แต่เป็น "มัจจุราชเงียบ" ที่ออกฤทธิ์เร็วและรุนแรงที่สุดชนิดหนึ่งในโลก

     "ไซยาไนด์" (Cyanide) เป็นสารประกอบเคมีในรูปของก๊าซไฮโดรเจนไซยาไนด์ ไร้สี มีกลิ่นจาง ๆ คล้ายอัลมอนด์ขม และในรูปแบบของแข็ง เช่น โพแทสเซียมไซยาไนด์ มักเป็นผงผลึกสีขาวคล้ายน้ำตาลทรายหรือเกลือแกงที่พบเห็นได้ทั่วไป การที่มันดูไม่ต่างจากสิ่งรอบตัวทำให้เสี่ยงต่อการถูกนำไปปะปนในอาหารหรือเครื่องดื่มโดยที่ไม่มีใครทันสังเกตเห็น

     ลองจินตนาการดูว่า ร่างกายเรามีโรงงานผลิตพลังงานเล็ก ๆ อยู่ในทุกเซลล์ ซึ่งจำเป็นต้องใช้ออกซิเจนที่หายใจเข้าไป ไซยาไนด์จะเข้าไปขัดขวางกระบวนการนี้อย่างสิ้นเชิง ทำให้แม้จะมีออกซิเจนในกระแสเลือดมากมาย แต่เซลล์กลับนำไปใช้ไม่ได้ อวัยวะสำคัญอย่างสมองและหัวใจจึงขาดพลังงานและหยุดทำงานอย่างฉับพลัน เป็นเหตุผลว่าทำไมผู้ได้รับพิษเฉียบพลันจึงเสียชีวิตได้อย่างรวดเร็วเพียงไม่กี่นาที

     หลายคนอาจคิดว่าไซยาไนด์อยู่เฉพาะในห้องทดลองหรือโรงงานอุตสาหกรรม แต่ความจริงแล้วมันอยู่รอบตัวเรามากกว่าที่คิด พืชบางชนิด เช่น มันสำปะหลังดิบ หน่อไม้ เมล็ดแอปเปิล เมล็ดเชอร์รี หรือเมล็ดลูกพีช มีสารตั้งต้นที่สามารถเปลี่ยนเป็นไซยาไนด์ได้หากถูกเตรียมหรือปรุงอย่างไม่ถูกต้อง ควันบุหรี่ก็มีปริมาณเล็กน้อย รวมถึงวัสดุสังเคราะห์ โฟม พลาสติก และผ้าใยสังเคราะห์ เมื่อถูกเผาไหม้จะปล่อยก๊าซไฮโดรเจนไซยาไนด์ออกมามาก การสูดดมเพียงไม่กี่ครั้งอาจทำให้หมดสติได้ทันที 

     อาการของผู้ที่ได้รับพิษไซยาไนด์เกิดขึ้นรวดเร็วและรุนแรง เริ่มตั้งแต่เวียนศีรษะ ปวดหัว แน่นหน้าอก หายใจลำบาก ประสาทรับรู้สับสน ผิวอาจแดงกว่าปกติเนื่องจากออกซิเจนค้างอยู่ในเลือด หากถูกไซยาไนด์ในปริมาณมาก อาจทำให้ริมฝีปากมีสีชมพูหรือแดง ขึ้นอยู่กับความเข้มข้น และในบางกรณีจะมีกลิ่นคล้ายอัลมอนด์ที่มีรสขม นอกจากนี้อาจจะมีเลือดออกเล็ก ๆ ที่ดวงตา เนื่องจากเกิดอาการขาดออกซิเจนโดยฉับพลัน เกิดอาการชัก หมดสติ และหัวใจหยุดเต้นภายในเวลาไม่นาน 

     การป้องกันตนเอง หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารที่อาจมีสารปนเปื้อน เช่น มันสำปะหลังที่ไม่สุกดี ระวังการอยู่ในพื้นที่ที่มีควันไฟหนาแน่น หากจำเป็นต้องใช้สารเคมีอันตราย ควรเก็บให้พ้นมือเด็กและแยกจากอาหารเสมอ ไซยาไนด์ละลายได้ดีในน้ำและเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ดังนั้นไม่ควรดื่มกินกับคนแปลกหน้าหรือเจ้าหนี้ลูกหนี้หรือคนที่เป็นศัตรู โดยไม่จำเป็น

     การปฐมพยาบาลเบื้องต้นสำหรับผู้สงสัยได้รับพิษไซยาไนด์ต้องทำอย่างเร่งด่วนที่สุด คือรีบพาผู้ป่วยออกจากบริเวณปนเปื้อนไปยังพื้นที่โล่งแจ้ง ตรวจดูการหายใจและการเต้นของหัวใจ หากหยุดให้ทำ CPR ทันที และโทรแจ้ง 1669 พร้อมบอกให้ชัดเจนว่า “สงสัยได้รับสารไซยาไนด์” เพื่อให้โรงพยาบาลเตรียมยาต้านพิษได้ทันท่วงที ที่สำคัญคือห้ามทำให้ผู้ป่วยอาเจียนเอง เพราะอาจทำให้เกิดอันตรายมากกว่าเดิม

     จากข่าวเศร้าสะเทือนใจไปทั่วประเทศ เป็นอุทาหรณ์อันเจ็บปวดที่เตือนให้สังคมตระหนักถึงพิษภัยของสารเคมีร้ายแรงที่อาจแฝงซ่อนอยู่ใกล้ตัวเรามากกว่าที่คิด การมีความรู้ ความเข้าใจ และการไม่ประมาท คือสิ่งสำคัญที่สุดที่จะช่วยให้เราป้องกันตนเองและคนรอบข้างจาก “มัจจุราชเงียบ” ชนิดนี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ