สุขวิชโนมิกส์:การอภิวัฒน์การศึกษา 2538 ด้วยแผนแม่บทนโยบายปฏิรูปการศึกษายุคโลกาภิวัฒน์ 2538

คู่มือการอภิวัฒน์การศึกษา 2538 เริ่มต้นปฏิบัติจริง เมื่อ ธันวาคม 2538

https://drive.google.com/file/d/1Qp2GxXhlKgLtt1FmNwbNSSfL9xij7Oex/view?usp=drivesdk

หน้า 1: New Aspirations for Education in Thailand Towards Educational Excellence by the Year 2007

สรุปเนื้อหา:

เอกสารเริ่มต้นด้วยเป้าหมายของการพัฒนาการศึกษาในประเทศไทยให้สอดคล้องกับการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศ ตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 8 โดยมุ่งหวังให้มีการปรับระบบการศึกษาให้สอดคล้องกับโลกาภิวัตน์ และบรรลุ “ความเป็นเลิศทางการศึกษา” ภายในปี 2007

การวิเคราะห์:

จุดเน้นหลักคือการเชื่อมโยง “การศึกษา” เข้ากับ “การพัฒนาเศรษฐกิจ” และ “ความสามารถในการแข่งขันของประเทศ”
แนวคิดนี้สะท้อนการเปลี่ยนผ่านจากระบบการศึกษาที่มุ่งเนื้อหาวิชาการแบบดั้งเดิมไปสู่การศึกษาเชิงพัฒนาคน เพื่อรองรับโลกยุคใหม่
ความสำคัญของ “แผนพัฒนาเศรษฐกิจฯ ฉบับที่ 8” ถูกเน้นอย่างยิ่ง เพราะถือเป็นกรอบอ้างอิงในการวางวิสัยทัศน์ด้านการศึกษา



หน้า 2: ปัญหาเชิงโครงสร้างและความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา

สรุปเนื้อหา:

แม้ประเทศไทยมีอัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจสูงในช่วงหลายแผนพัฒนาเศรษฐกิจที่ผ่านมา แต่ความเจริญดังกล่าวกลับทำให้เกิดช่องว่างระหว่างคนรวยกับคนจนมากขึ้น

70% ของประชากร (ประมาณ 40 ล้านคน) มีรายได้น้อยกว่า 50,000 บาทต่อปี ทำให้ลูกหลานของพวกเขาเข้าไม่ถึงการศึกษาที่มีคุณภาพ
ปัญหานี้ทำให้เยาวชนขาดโอกาสได้รับการศึกษาต่อเนื่อง 12 ปีอย่างเต็มรูปแบบ

การวิเคราะห์:

ศ.ดร.สุขวิช ใช้ข้อมูลเศรษฐกิจมาเป็นฐานในการชี้ให้เห็น “ปัญหาความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา” อย่างเป็นระบบ
มีการวางแนวทางให้การศึกษากลายเป็นเครื่องมือในการลดความเหลื่อมล้ำและยกระดับคุณภาพชีวิต

ข้อเสนอเรื่อง “การศึกษาฟรี 12 ปีต่อเนื่อง” ไม่ใช่เพียงแค่นโยบายด้านการศึกษาเท่านั้น แต่เป็นนโยบายเชิงสังคมที่ลึกซึ้ง สอดคล้องกับแนวคิด “ประชาชนเป็นศูนย์กลาง”


หน้า 3: นโยบายการศึกษาต่อเนื่อง 12 ปี และภารกิจของกระทรวงศึกษาธิการ

สรุปเนื้อหา:

รัฐควรกำหนดนโยบาย “การศึกษาตั้งแต่เปลจนถึงหลุมศพ” (cradle to grave) โดยเน้นการศึกษาต่อเนื่อง 12 ปีคุณภาพดี เริ่มตั้งแต่ก่อนอนุบาลจนถึงมัธยมศึกษาตอนปลายหรือสายอาชีพ

การศึกษาภาคบังคับจะขยายจาก 6 ปี เป็น 9 ปี และต่อยอดเป็น 12 ปี
กระทรวงศึกษาธิการมีภารกิจจัดการศึกษาให้แก่เยาวชนในระบบ 12 ล้านคน และนอกระบบอีก 3 ล้านคน
โครงสร้างของกระทรวงศึกษาฯ ใหญ่และซับซ้อน มีบุคลากรมากกว่า 600,000 คน และสังกัด 17 หน่วยงานหลัก

การวิเคราะห์:

แนวคิด “cradle to grave” เป็นการพลิกกระบวนทัศน์ทางการศึกษาในเชิงนโยบายอย่างชัดเจน ยืนยันว่าการศึกษาควรเป็นสิทธิตลอดชีวิต ไม่ใช่เฉพาะวัยเรียน

การขยายการศึกษาภาคบังคับสะท้อนเจตนารมณ์ของรัฐบาลที่จะให้การศึกษาเป็นเครื่องมือสร้างความเท่าเทียม
การกล่าวถึงภาระงานและขนาดของกระทรวงศึกษาธิการ เปิดประเด็นสู่การปฏิรูประบบราชการการศึกษา ซึ่งจะปรากฏในหน้าถัด ๆ ไป


หน้า 4: ปัญหาสะสมของระบบการศึกษาที่ต้องเร่งแก้ไข

สรุปเนื้อหา:

กระทรวงศึกษาธิการประสบปัญหาสะสมมายาวนาน ซึ่งขัดขวางความพยายามในการยกระดับคุณภาพการศึกษา 6 ปีให้ดี และขยายไปสู่ 9 หรือ 12 ปี
ปัญหาหลักที่ระบุไว้ ได้แก่:

งบประมาณไม่เพียงพอ: 82% ใช้ไปกับเงินเดือนบุคลากร เหลือเพียง 18% สำหรับการพัฒนา
ขาดเอกภาพในการบริหาร
นโยบายไม่ชัดเจน และไม่สอดคล้องกับบริบทเศรษฐกิจโลก
ขาดครู โดยเฉพาะพื้นที่ชนบท
การจัดซื้อวัสดุอุปกรณ์ด้อยคุณภาพ
หลักสูตรไม่สอดคล้องกับความต้องการของสังคม
ค่าตอบแทนครูไม่เพียงพอ

การวิเคราะห์:

รายการปัญหาทั้งหมดแสดงให้เห็นถึงความ “ล้มเหลวเชิงโครงสร้าง” ในระบบราชการศึกษาไทยที่สะสมมาเป็นทศวรรษ
การที่งบประมาณส่วนใหญ่ไปตกอยู่ที่ “รายจ่ายบุคลากร” มากกว่าการพัฒนาผู้เรียน บ่งชี้ถึงความจำเป็นเร่งด่วนในการ ปฏิรูปการบริหารจัดการ
ประเด็นที่น่าสังเกตคือ การที่นโยบายไม่สอดคล้องกับ “เศรษฐกิจแบบโลกาภิวัตน์” สะท้อนให้เห็นว่าระบบการศึกษาล้าหลังและยังไม่ตอบโจทย์อนาคต

หน้า 5: ปัญหาเพิ่มเติมเชิงระบบและความล้มเหลวด้านการจัดการ

สรุปเนื้อหา:

ต่อเนื่องจากหน้าก่อน เอกสารระบุปัญหาการศึกษาไทยเพิ่มเติม (ข้อ 8 ถึง 20) เช่น:

ค่าธรรมเนียมการศึกษากับงบประมาณต่อหัวไม่สอดคล้องกัน
การก่อสร้างโรงเรียนใหม่มากเกินไป ทั้งที่ยังสามารถขยายในโรงเรียนเดิมได้
ระบบการบริหารบุคลากรที่ถูกแทรกแซงทางการเมือง ขาดความเป็นธรรม
การฝึกอบรมครูไม่มีความต่อเนื่อง
หน่วยงานในกระทรวงซ้ำซ้อนกันมากเกินไป
โรงเรียนขาดการมีส่วนร่วมจากชุมชน
ขาดการส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม และประชาธิปไตยในหลักสูตร

การวิเคราะห์:

จุดเด่นของการนำเสนออยู่ที่การวิเคราะห์อย่างเป็นระบบและเจาะลึกถึง “รากของปัญหา” ซึ่งส่วนใหญ่เป็นผลจากความล้มเหลวด้านการบริหารและนโยบายไม่ยึดโยงกับความเป็นจริง
การชี้ว่ามี “การเมืองแทรกแซงการบริหารบุคลากร” ชี้ให้เห็นเจตจำนงของ ศ.ดร.สุขวิช ในการผลักดัน “ธรรมาภิบาล” ในภาคราชการศึกษา
การขาดหลักสูตรด้านคุณธรรมและประชาธิปไตย บ่งชี้ความกังวลต่อคุณภาพพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย ซึ่งต่อมาจะกลายเป็นหัวใจสำคัญของการอภิวัฒน์การศึกษา

หน้า 6: นโยบายรัฐบาลใหม่เพื่อปฏิรูประบบการศึกษา

สรุปเนื้อหา:

เมื่อรัฐบาลใหม่เข้ารับตำแหน่งในวันที่ 26 กรกฎาคม 2538 ได้ประกาศนโยบายการศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรมที่มีเป้าหมายชัดเจนในการ:

พัฒนาคุณภาพการศึกษาให้สอดคล้องกับการพัฒนาเศรษฐกิจ
ขยายการศึกษาภาคบังคับจาก 6 เป็น 9 ปี และต่อไปถึง 12 ปี
ส่งเสริมมรดกทางวัฒนธรรมไทย เช่น ศาสนา จริยธรรม และคุณธรรม

ในเดือนธันวาคม 2538 กระทรวงศึกษาธิการได้กำหนด 4 แนวทางหลักของ “การอภิวัฒน์การศึกษา” ได้แก่:

การปฏิรูปโรงเรียน (School Reform)
การปฏิรูปครู (Teachers Reform)
การปฏิรูประบบหลักสูตร (Curriculum Reform)
การปฏิรูประบบบริหาร (Administration Reform)

การวิเคราะห์:

หน้านี้คือจุดเริ่มต้นของ “การปฏิรูปการศึกษาอย่างเป็นระบบ” ซึ่ง ศ.ดร.สุขวิช นิยามว่าเป็น “Educational Revolution” มากกว่าการปรับปรุงแบบผิวเผิน
การจัด 4 แนวทางไว้อย่างชัดเจน บ่งบอกถึง “ยุทธศาสตร์แบบองค์รวม” (holistic strategy) ที่ผสมผสานทั้งคน เนื้อหา สถานที่ และระบบ
การมุ่งเน้นคุณธรรม วัฒนธรรม และจริยธรรมในยุคเศรษฐกิจโลกาภิวัตน์ ถือเป็นการรักษารากเหง้าของอัตลักษณ์ชาติควบคู่กับการพัฒนา


หน้า 7: การมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน และการเริ่มต้นปฏิรูปโรงเรียน

สรุปเนื้อหา:

การปฏิรูปการศึกษาต้องอาศัยการมีส่วนร่วมของทุกฝ่าย ไม่ใช่เฉพาะภาครัฐ แต่รวมถึงนักเรียน ผู้ปกครอง ชุมชน และภาคประชาสังคม
ในเดือนมกราคม 2539 ได้เริ่มต้นโครงการ “School Reform” โดยให้ทุกโรงเรียนพัฒนาตนเองให้กลายเป็น “โรงเรียนในอุดมคติ” ตามแนวทาง 10 ประการของกระทรวงศึกษาธิการ
แนวทางนี้เน้นให้โรงเรียนสร้าง “สภาพแวดล้อมที่ดีต่อการเรียนรู้” มีวัสดุอุปกรณ์พร้อม ห้องเรียนเพียงพอ และหลักสูตรที่สอดคล้องกับความต้องการของท้องถิ่น
ชุมชนควรเข้ามามีบทบาทในการบริหารโรงเรียน รวมถึงแก้ปัญหาการขาดแคลนครู
เป้าหมายสูงสุดคือโรงเรียนต้องมี “มาตรฐานสูงที่ยอมรับได้จากชุมชน”

การวิเคราะห์:

หน้านี้แสดงให้เห็นการเปลี่ยนแปลง “โครงสร้างอำนาจ” จากส่วนกลางมาสู่โรงเรียนและชุมชน ถือเป็นการปฏิรูปเชิง “กระจายอำนาจ” ที่แท้จริง
แนวคิด “โรงเรียนในอุดมคติ” ตามคำบัญชา 10 ประการ เป็นจุดเริ่มต้นของการวางมาตรฐานคุณภาพใหม่ที่วัดผลได้
การให้ความสำคัญกับ “การมีส่วนร่วมของชุมชน” สะท้อนวิสัยทัศน์ประชาธิปไตยทางการศึกษา ซึ่งเปิดโอกาสให้ประชาชนมีบทบาทอย่างแท้จริง


หน้า 8: ผลลัพธ์เริ่มต้นของการปฏิรูป และการลงทุนเพื่อการศึกษา

สรุปเนื้อหา:

หลังดำเนินการปฏิรูปมา มีนโยบายและแนวทางแก้ไขปัญหาสะสมที่เริ่มเห็นผลแล้ว โดยเฉพาะ:

เป้าหมาย งบประมาณการศึกษาประจำปี 2538(1995) 100,000 เพื่มเป็น 200,000 ปี 2541
ทำได้เเป็นรูปธรรม งบประมาณการศึกษาประจำปี 2540 (1997) เพิ่มจาก 133,000 ล้านบาท 2539 เป็น 163,000 ล้านบาท (เพิ่มขึ้น 22.5%)ในปี2540

งบเพื่อพัฒนาโดยตรงเพิ่มจาก 18% เป็น 26.2% หรือจาก 23,000 ล้านบาท เป็น 43,000 ล้านบาท
ปรับหลักสูตรให้สอนภาษาอังกฤษตั้งแต่ ป.1 เน้นฟัง-พูด-อ่าน-เขียน
แก้ปัญหาการยุบตำแหน่งครูที่เกษียณโดยแต่งตั้งครูใหม่ 5,669 คน
แก้ข้อบังคับเพื่อให้ครูสามารถเลื่อนตำแหน่งโดยไม่ต้องส่งผลงานวิชาการที่เป็นภาระ คืนครูให้ห้องเรียน วัดผลสัมฤทธิ์จริง

การวิเคราะห์:

การเพิ่มงบประมาณอย่างมีนัยสำคัญสะท้อนเจตจำนงของรัฐต่อการยกระดับคุณภาพการศึกษา ไม่ใช่แค่ปรับโครงสร้าง แต่ลงทุนจริงจัง
การสอนภาษาอังกฤษตั้งแต่ ป.1 เป็นนโยบายที่ก้าวหน้าในยุค 90’s ซึ่งเชื่อมโยงกับความต้องการของโลกาภิวัตน์
การแก้ไขระบบการบริหารครู (เช่น การแต่งตั้งใหม่และการเลื่อนขั้น) เป็นการลบล้างระบบที่เป็นภาระและไม่เป็นธรรมในอดีต

หน้า 9: การยกระดับคุณภาพการศึกษาทุกระดับ และโครงการศึกษาเกษตรเพื่อเด็กยากจน

สรุปเนื้อหา:

นโยบาย “ยกระดับคุณภาพการศึกษาทั้งระบบ” ได้รับการกำหนดให้ชัดเจน เริ่มจากการศึกษาระดับประถมศึกษา พร้อมขยายโอกาสให้เด็กทุกคนได้เข้าเรียน
สำนักงานคณะกรรมการประถมศึกษาแห่งชาติ (สปช.) ได้รับงบเพิ่มจาก 6.5 พันล้านบาท เป็น 1.7 หมื่นล้านบาทในปี 2540 ซึ่งสูงสุดเป็นประวัติการณ์
ดำเนินโครงการ “Self-Sufficiency Agricultural Education”:

เด็กยากจนที่จบ ม.3 (เกรด 9) ได้รับคัดเลือกเรียนในวิทยาลัยเกษตรแบบกินนอน
ได้ทั้งความรู้เชิงทฤษฎีและปฏิบัติ สามารถพึ่งตนเองได้ และนำผลผลิตขายได้จริง
ขยายโอกาสสู่สายอาชีพ เช่น ไฟฟ้า เครื่องยนต์ คอมพิวเตอร์ บัญชี การตลาด
ผู้เรียนต้องเรียนวินัยและการป้องกันตน เช่น การฝึกวิชาทหาร
เป้าหมาย: ผลิต “คนจนที่มีทักษะ” เพื่อแก้ปัญหาความเหลื่อมล้ำในระดับโครงสร้าง

การวิเคราะห์:

นโยบายนี้เป็นตัวอย่างของการออกแบบการศึกษาเชิงนโยบายสาธารณะ ที่ บูรณาการระหว่างการศึกษา-เศรษฐกิจ-สังคม
การเพิ่มงบให้ สปช. แสดงถึงการให้ความสำคัญกับ “ฐานรากของระบบการศึกษา” อย่างแท้จริง
โครงการศึกษาเกษตรฯ เป็นรูปธรรมของการใช้ “เศรษฐกิจพอเพียง” สร้างคนให้มีศักดิ์ศรีและมีงานทำ ซึ่งเป็นแนวคิดที่ล้ำหน้าและยั่งยืน



หน้า 10: โครงการนำร่องเพื่อการปฏิรูปอย่างเป็นระบบและความหลากหลายเชิงแนวคิด

สรุปเนื้อหา:

โครงการอภิวัฒน์การศึกษาเริ่มเห็นผลเป็นรูปธรรมในช่วงปีแรก โดยเฉพาะในระดับโรงเรียน
กระทรวงศึกษาธิการได้แต่งตั้งคณะทำงานและดำเนิน “โครงการโรงเรียนต้นแบบ” ซึ่งดำเนินการในหลายร้อยโรงเรียนทั่วประเทศ
ยอมรับว่าแม้การปฏิรูปจะก่อให้เกิดความเป็นหนึ่งเดียวในทางนโยบาย แต่ก็นำไปสู่ “ความหลากหลายเชิงแนวคิด” (conceptual diversity) ในการปฏิบัติจริง

จึงจำเป็นต้องกำหนด “นโยบายชัดเจนและแนวทางปฏิบัติจริง” เพื่อจัดการกับเด็กยากจนกว่า 40 ล้านคน ให้ได้รับการศึกษาฟรี 12 ปี โดยเฉพาะผ่านระบบโรงเรียนการเกษตร

การวิเคราะห์:

การกล่าวถึง “ความหลากหลายเชิงแนวคิด” แสดงถึงความเข้าใจเชิงลึกของ ศ.ดร.สุขวิช ว่าการปฏิรูปไม่ใช่เพียงการออกนโยบายจากส่วนกลาง แต่ต้องปรับให้เข้ากับความหลากหลายทางวัฒนธรรม ท้องถิ่น และบริบทของแต่ละโรงเรียน
โครงการนำร่องเป็นกลยุทธ์ “ทดลอง-ปรับใช้-ขยายผล” ที่มีความทันสมัยและเปิดกว้างต่อความร่วมมือในระดับพื้นที่
การเชื่อมโยง “โรงเรียนต้นแบบ” กับ “แนวนโยบายสำหรับเด็กยากจน” เป็นการวางรากฐานของระบบที่ไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง