วิทยาธร(Vidyadhara)

วิทยาธรและชื่ออื่นๆ สามารถแปลความหมายสรุปโดยรวมได้ว่า ผู้ทรงวิทยา(วิชา)

วิทยาธร คือ คำเรียกผู้มีความรู้ความสามารถด้าน วิทยาคม(วิชาอาคม) เล่นแร่แปรธาตุ ฯลฯ ความสามารถหลักของเหล่าวิทยาธรที่พบเห็นได้บ่อยครั้ง คือ การเหาะเหินเดินอากาศ ซึ่งความสามารถของเหล่าวิทยาธร เรียกว่า ฤทธิ์ที่สำเร็จจากวิชา ดังนั้น วิทยาธร จึงสามารถแสดงฤทธิ์ได้หลากหลาย เช่น

เหาะไปในอากาศเหมือนนก

ล่องหนหายตัว

แสดง(ภาพลวงตา)เป็น พลช้างบ้าง พลม้าบ้าง พลรถบ้าง พลราบบ้าง (จตุรงค์-กองทัพทั้ง ๔ เหล่า)

แสดง(ภาพลวงตา)เป็นกองทัพตั้งประชิดกัน(ในรูปแบบ)ต่างๆบ้าง ตั้งประชิดกันในอากาศกลางหาวบ้าง

ฯลฯ

ฤทธิ์ของเหล่าวิทยาธร(ใช้ในการเหาะเป็นหลัก) สามารถแสดงได้ ๓ วิธี คือ

๑.ของวิเศษ(บ้างก็เป็นอาวุธวิเศษ เช่น ขรรค์ ตรีศูล ฯลฯ เป็นอาวุธที่ทำอย่างดี สามารถที่จะทิ่มแทง ย่ำยีและประหารสัตว์ได้ แล้วไปทางท้องฟ้า)

๒.โอสถวิเศษ(สมุนไพรต่างๆ)

๓.เวทย์วิเศษ(สารพัดเวทย์มนตร์คาถา)

แต่ถึงแม้วิทยาธรจะเป็นผู้มีฤทธิ์ แต่วิทยาธรนั้นก็ไม่ใช่สมณะ เพราะวิทยาธรส่วนมากมีนิสัยเจ้าสำราญและมักง่าย ชอบแอบลักลอบเข้าไปในสถานที่ต่างๆ ประพฤติตนเยี่ยงโจร(โจรวิชาธร) และยังชอบลักลอบมีสัมพันธ์กับสตรีที่มีสามีแล้ว และบุตรสาวของผู้อื่น โดยมักลักลอบเหาะเข้าไปทางหน้าต่างห้องของหญิงที่ตนหมายตาไว้ในเวลากลางคืนแล้วใช้มนตร์สะกด(แต่บางตนใช้แค่หน้าตาก็ได้แล้ว) และวิทยาธรมักจะมีความสัมพันธ์กับหญิงที่ตนหมายตาไว้บ่อยครั้งจนกว่าตนจะพอใจรึถูกจับได้(ทำลูกสาวชาวบ้านท้องก็ไม่รับผิดชอบ) ดังนั้น วิชาของวิทยาธรจึงไม่น่าจะเสื่อมเพราะพฤติกรรมเชิงชู้สาว เพราะเวลาถูกจับได้ทีไรก็ยังสามารถใช้วิชาเหาะหนีไปได้ตลอด ทางเราคาดว่าวิทยาธรจะใช้เวลาในช่วงกลางวันเพื่อฟื้นวิชา เพราะมีข้อมูลระบุไว้ใน ปัพพชิตวิเหฐกชาดก ว่า

จากข้อมูลนี้ แสดงว่า วิทยาธรตนนี้เตรียมพร้อมหนีอยู่ตลอดเวลา จึงได้ทำการฟื้นวิชาอยู่ในป่าช้าอันเป็นที่สงัดเหมาะแก่การปลีกวิเวก เมื่อถูกล้อมจับจึงเหาะหนีได้ทันทีเพราะวิชาฟื้นแล้ว

ส่วนรายละเอียดวิชาของวิทยาธรเท่าที่ค้นพบในตอนนี้มีเพียง การล่องหนหายตัวเท่านั้น ส่วนการเหาะไปในอากาศนั้นมีเพียงกรณีตัวอย่างอยู่หลายกรณี ซึ่งรายละเอียดของวิชาล่องหนหายตัวนั้น มีอยู่ใน อโยฆรชาดก และ ชัยทิศชาดก ประกอบรวมกันแล้ววิเคราะห์ได้ว่า

วิทยาธรร่ายเวทย์ชื่อ โฆระ แล้วถือโอสถ(สมุนไพร) ข้าศึกทั้งหลายก็ไม่อาจแลเห็นได้ด้วยโอสถเหล่านั้น และโอสถที่ใช้ประกอบวิชาโฆระนี้ คือ รากไม้ชนิดหนึ่งซึ่งเมื่อใช้อำนาจเวทย์มนตร์ปลุกแล้วจะมีอานุภาพทำให้ผู้ที่ถือหายตัวได้

ดังนั้น วิทยาธรส่วนใหญ่ในงานจิตรกรรมโบราณจึงนิยมพนมมือถือต้นไม้ไว้ด้วยนั่นเอง

เนื่องจากวิทยาธรมีนิสียเจ้าสำราญเป็นอาจิณ แต่ก็ยังมีความจำเป็นที่จะต้องแบ่งเวลาไว้สำหรับการบำเพ็ญตบะเพื่อฟื้นวิชา ดังนั้น เพื่อไม่ให้เป็นการเสียเวลา วิทยาธรทั้งหลายจึงเลือกอาศัยในสถานที่ที่มีทั้งความสงบและความสำราญรวมอยู่ด้วยกันอย่างลงตัว คือ แดนหิมพานต์ เมื่อฟื้นวิชาได้แล้ว เหล่าวิทยาธรมังเหาะเหินเที่ยวชมไปตามสถานที่ต่างๆในแดนหิมพานต์ โดยมีสถานที่รวมตัวเหล่าวิทยาธร อันเป็นสถานที่ขึ้นชื่อ นามว่า ป่านารีวัน อันอุดมไปด้วยต้นไม้ที่มีดอกรูปร่างคล้ายสตรี เหล่าวิทยาธรจึงนิยมตัดดอกไม้เหล่านั้นกลับไปเชยชมในที่พำนักของตน เมื่อวิชาเสื่อมก็ทำสมาธิฟื้นวิชาใหม่ไปเรื่อยๆ เพราะวิทยาธรมีอายุยืนยาวเกินมนุษย์ทั่วไป(แต่เหมือนๆจะไร้แก่นสารยังไงก็ไม่รู้นะชีวิตนี้)

แต่วิทยาธรเองก็มักจะมีกรณีพิพาทกันอยู่บ่อยๆ ซึ่งส่วนมากก็เรื่องแย่งผู้หญิงไม่ก็แย่งนารีผลกันนี่ละ บางทีก็ถึงขั้นฆ่ากันตายเลยด้วย ทั้งนี้อาจเป็นเพราะวิทยาธรนั้นมีหลากหลายชนชาติ ซึ่งมีวัฒนธรรมที่แตกต่างกันจึงมีปัญหากันบ่อยๆ

อนึ่ง หากพบเห็นภาพชายแต่งกายคล้ายฤาษีมีหน้าตาล่อกแล่กอุ้มนารีผลเหาะไปในอากาศอยู่ในภาพจิตรกรรม นั่นละ พวกวิทยาธร(วิชาธร,พิทยาธร,เพชรพญาธร) ไม่ใช่นักบวช,สมณะ,ดาบส,ฤาษี แต่อย่างใด

ทว่า วิททยาธรนั้นก็ไม่ใช่มนุษย์ไปซะหมด บางพวกอาจเป็นอมนุษย์แปลงกายเป็นรูปมนุษย์และบำเพ็ญตนเพื่อเพิ่มฤทธิ์ให้ตนเองจากการถือศีลเช่นวิทยาธร และบางส่วนก็เป็นกึ่งอมนุษย์ ซึ่งส่วนมากจะมีบิดาเป็นมนุษย์แต่มีมารดาเป็นเทวดา(ส่วนมากเป็นหญิงชาวจาตุมหาราชิกา) เหล่าวิทยาธรเลือดผสมเหล่านี้จึงสามารถเรียนรู้วิชาอาคมต่างๆได้อย่างรวดเร็วเพราะมีความเป็นเทวดาอยู่ในตัว(กึ่งเทพ,ครึ่งเทพ)